 |
| πηγη |
Παραγωγή των ουσιαστικών
Τα ουσιαστικά παράγονται, κυρίως, από
- ρήματα: βοηθώ > βοήθεια, φωνάζω > φωνή
- άλλα ουσιαστικά: ελιά > ελαιώνας, πόλη > πολίτης, νησί > νησιώτης
- ή επίθετα: ο ελαφρύς > ελαφρύτητα, ο καλός > καλοσύνη.
Σύνθετα είναι τα ουσιαστικά που δημιουργούνται από την ένωση
- δυο λέξεων: το σκαλοπάτι, ο ναυαγοσώστης, η εξώπορτα
- ή από μια πρόθεση και ένα ουσιαστικό: ο υπολογιστής, η εφημερίδα, το καταφύγιο.
7.1 Παραγωγικές καταλήξεις ουσιαστικών και ορθογραφία
α. Αρσενικά -ός: αρχηγός, διωγμός κ.ά. -ατης: χωριάτης, ακροβάτης, προστάτης, εργάτης κ.ά. -ητής (συνήθως από ρήματα σε -ώ): αθλητής, διοικητής κ.ά. Εξαιρούνται: ιδρυτής, μηνυτής, κριτής -ίσκος (υποκοριστική κατάληξη λόγιας χρήσης): δρομίσκος, νεανίσκος κ.ά. -ιστής: καθαριστής, πολεμιστής, λογιστής κλπ. Εξαιρούνται: δανειστής, ληστής -ίτης (ουσιαστικά κοινά και εθνικά): οπλίτης, πολίτης - Μακεδονίτης κ.ά. Αλλά: (κοινά) αλήτης, διαβήτης, δύτης, θύτης, λύτης, ιδιοκτήτης, κομήτης, κυβερνήτης, μαγνήτης, πλοιοκτήτης, προφήτης, (εθνικά) Αγιορείτης, Πηλιορείτης, Αιγινήτης -ονας (κοινά προπαροξύτονα): επιστήμονας, δαίμονας κ.ά. Αλλά: άμβωνας, καύσωνας, μεσαίωνας, θερμοσίφωνας -οράς (κοινά και κύρια): ρήτορας, δικτάτορας - Έκτορας, Νέστορας κλπ. -ότης: προδότης, δεσπότης, δότης, ιππότης, τοξότης κ.ά. -ώτης (κοινά και εθνικά): νησιώτης, πατριώτης, στρατιώτης, Ηπειρώτης κ.ά. -τήρας: ανεμιστήρας, οδοστρωτήρας κ.ά. -ωμός: σκοτωμός, λυτρωμός κ.ά. Εξαιρείται: ερχομός -ωνας (παροξύτονα κοινά, περιληπτικά και τοπωνύμια): χειμώνας, αγκώνας, ελαιώνας, Ελικώνας, Μαραθώνας κ.ά. -όνας: ηγεμόνας, κανόνας, αλαζόνας, συνδαιτυμόνας, Στρυμόνας, Μακεδόνας κ.ά. -ωνας (αρχαία κύρια ονόματα και εθνικά): Απόλλωνας, Ιέρωνας, Πλάτωνας κτλ. Πάρνωνας, Ιάπωνας, Ίωνας Αλλά: Αγαμέμνονας, Αριστογείτονας, Αλιάκμονας, Ιάσονας κ.ά.β. Θηλυκά -αία: αυλαία, κεραία Εξαιρούνται: θέα, ιδέα, νέα, παρέα, Ζέα, Κέα, Νεμέα, Ρέα, Τεγέα -αινα: δράκαινα, λύκαινα, Δημήτραινα κ.ά. -ειά (από ρήματα σε -εύω): γιατρειά, δουλειά, σοδειά, παντρειά -εία (από ρήματα σε -εύω, από επίθ. σε -ύς κ.ά.): πλατεία, βασιλεία, ερμηνεία, λατρεία, δασεία, οξεία κ.ά. – θεία, λεία, μνεία, χρεία. Αλλά Τροία -εια (προπαροξύτονα κοινά και κύρια): αλήθεια, συνήθεια, Αντιόχεια, Δεκέλεια, Φιλαδέλφεια (αλλά: Ερέτρια) – Θάλεια, Ιφιγένεια κ.ά. -ιά: βαριά, λεμονιά, βραδιά, γωνιά κ.ά. -ία (παροξύτονα θηλυκά): κυρία, αγωνία, φιλία κ.ά. -ια: αρρώστια, περηφάνια κ.ά. -ίδα: επικεφαλίδα, εφημερίδα κ.ά. Εξαιρούνται: χλαμύδα, σημύδα -ίλα (αφηρημένα ουσιαστικά): ξινίλα, τσιγαρίλα κ.ά. -ισσα (προπαροξύτονα κοινά και κύρια ονόματα): πριγκίπισσα, μανάβισσα, Λευκαδίτισσα Εξαιρούνται: Λάρισα, σάρισα -ίτσα (υποκοριστικό): καρεκλίτσα, ζωίτσα Εξαιρείται: θείτσα -οια (β’ συνθετικό: νους, πνέω, ρέω, πλέω): άγνοια, διχόνοια, άπνοια, παλίρροια, ομόνοια κ.ά. -όνα: εικόνα, σταγόνα, αμαζόνα κ.ά. Εξαιρούνται: χελώνα, λεγεώνα, Αυλώνα -οσύνη: εμπιστοσύνη, καλοσύνη κ.ά. -ότητα: θερμότητα, λιτότητα κ.ά. -ύτητα: ευθύτητα, βαρύτητα κ.ά. -ωνία: Βαβυλωνία, Ιαπωνία, Λακωνία Αλλά: Μακεδονία, Παφλαγονία -ωνιά: παγωνιά, χειμωνιά, απατεωνιά κ.ά. -ωτή: καλαμωτή, πινακωτή -ωτη: άμπωτη
γ. Ουδέτερα -άδικο: αμαξάδικο, βενζινάδικο, σιδεράδικο, τρελάδικο κ.ά. -αιο (κοινά και κύρια): έλαιο, κεφάλαιο, ευχέλαιο, Αιγαίο, Ακταίο, Αργαίο κ.ά. -είο (φανερώνουν τόπο): σχολείο, βαφείο, βιβλιοπωλείο κ.ά. -μα: γράφημα, πρόβλημα, άγαλμα, χτύπημα. Τα ουδέτερα που λήγουν σε -μα και παράγονται από ρήματα με θέμα: π, β, φ, πτ γράφονται με δύο -μμ-: γράφω > το γράμμα, αλείφω > το άλειμμα, κόβω > το κόμμα κ.ά. -ημα: πρόσχημα, επιφώνημα, στοίχημα κ.ά. -ητό: αλφάβητο, κυνηγητό, ανθρωποκυνηγητό κ.ά. -ί: νησί, παιδί, φιλί κ.ά. Εξαιρείται: οξύ -ι: αγόρι, αγρίμι, αγγούρι, αγκάθι κ.ά. -ίδι: ταξίδι, βρισίδι, τουφεκίδι κ.ά. Εξαιρούνται: αντικλείδι, στρείδι, καρύδι, κρεμμύδι, μύδι, φρύδι, Παλαμήδι -ιμο: γράψιμο, τρέξιμο, φταίξιμο κ.ά. -ιο: τετράδιο, χωριό, αεροδρόμιο κ.ά. Εξαιρούνται: ισόγειο, υπόγειο, λύκειο -όνι: κασόνι, αηδόνι, βαγόνι κ.ά. Εξαιρούνται: αλώνι, κυδώνι, κωθώνι, παραγώνι -ριό: καμπαναριό, πλυσταριό, σκουπιδαριό Εξαιρείται: μαγειρείο -τήρι: ξυπνητήρι, εργαστήρι, σκαλιστήρι κ.ά. Εξαιρούνται: όσα έχουν β’ συνθετικό το τυρί: κεφαλοτύρι -τήριο: εκπαιδευτήριο, πλυντήριο, εργαστήριο κ.ά. Εξαιρούνται: μαρτύριο
 |
| πηγη |
